اتاق عمل یکی از حساسترین بخشهای هر بیمارستان است؛ جایی که کوچکترین خطا یا آلودگی میتواند جان بیمار را به خطر اندازد. برای جلوگیری از انتقال میکروارگانیسمها و ایجاد محیطی کاملاً استریل، استفاده از شانهای پزشکی یکبار مصرف (Surgical Drapes) به یک ضرورت تبدیل شده است. این محصولات ساده اما حیاتی، مانعی فیزیکی میان بدن بیمار و محیط اطراف ایجاد میکنند و نقش مهمی در کاهش عفونتهای بیمارستانی دارند.
—
تعریف شان پزشکی یکبار مصرف
شان جراحی پارچهای یکبار مصرف است که هنگام انجام اعمال جراحی روی بدن بیمار یا تجهیزات اطراف پهن میشود تا محیطی استریل و ایمن ایجاد کند. برخلاف ملحفههای پارچهای سنتی، شانهای یکبار مصرف پس از هر عمل جراحی کنار گذاشته میشوند و از چرخه مصرف خارج میگردند.
ویژگیهای اصلی:
ایجاد سد فیزیکی در برابر خون، مایعات بدن و میکروارگانیسمها.
طراحی اختصاصی متناسب با نوع عمل جراحی.
بستهبندی استریل و آماده مصرف.
—
تاریخچه
در گذشته شانهای جراحی از پارچههای پنبهای قابل شستوشو تهیه میشدند. این شانها نیازمند شستوشو و اتوکلاو مکرر بودند و به مرور خاصیت حفاظتی خود را از دست میدادند. با توسعه منسوجات بیبافت (Nonwoven) و افزایش نگرانیها از انتقال عفونت، شانهای یکبار مصرف جایگزین شدند. پاندمی کرونا نیز استفاده از این محصولات را چندین برابر افزایش داد.
—
انواع شانهای یکبار مصرف
1. شان عمومی (Universal Drapes): برای پوشاندن کامل تخت یا بدن بیمار.
2. شان سوراخدار (Fenestrated Drapes): دارای برش یا سوراخ در ناحیه خاص برای انجام عمل جراحی.
3. شان تخصصی: طراحیشده برای اعمال خاص مانند چشمپزشکی، ارتوپدی یا جراحی قلب.
4. شان ابزار و میز (Mayo Stand Drapes): برای پوشش میز و تجهیزات جراحی.
5. شان ضدآب: دارای لایه لمینیت پلیاتیلن برای جلوگیری کامل از نفوذ مایعات.
—
مواد اولیه مورد استفاده
اسپانباند (Spunbond): لایه بیرونی مقاوم و سبک.
ملتبلون (Meltblown): لایه میانی با خاصیت فیلتراسیون بالا.
SMS/SMMS: ترکیب چندلایه مقاوم در برابر مایعات و باکتریها.
لمینیت PE: افزایش خاصیت ضدآب در شانهای جراحی پیشرفته.
—
فرآیند تولید شانهای یکبار مصرف
1. انتخاب مواد اولیه با گرماژ مناسب.
2. برش اتوماتیک پارچه در ابعاد و الگوهای مختلف.
3. دوخت التراسونیک یا پرس حرارتی درزها.
4. ایجاد برشها یا پنجرههای مخصوص (برای شان سوراخدار).
5. بستهبندی استریل در پاکتهای پزشکی.
6. استریلسازی نهایی با گاز اتیلن اکساید یا پرتو گاما.
—
استانداردها و الزامات کیفی
شانهای یکبار مصرف باید الزامات سختگیرانهای را رعایت کنند:
EN 13795: استاندارد اروپایی برای گانها و شانهای جراحی.
AAMI PB70: سطوح مقاومت در برابر نفوذ مایعات.
ISO 13485: مدیریت کیفیت در تجهیزات پزشکی.
CE Marking: مجوز ورود به بازار اروپا.
تأییدیه سازمان غذا و دارو ایران: برای مصرف داخلی.
—
مزایا
کاهش خطر عفونتهای بیمارستانی.
آماده مصرف بودن (نیاز به شستوشو و استریل مجدد ندارند).
صرفهجویی در زمان آمادهسازی اتاق عمل.
طراحی متناسب با انواع جراحیها.
سبک و راحت برای جابجایی و انبارداری.
—
معایب و چالشها
هزینه بالاتر نسبت به شانهای پارچهای سنتی در بلندمدت.
تولید حجم بالای پسماندهای پلاستیکی.
وابستگی به واردات مواد اولیه مانند ملتبلون.
نیاز به رعایت سختگیرانه استانداردهای استریل در تولید.
—
بازار و تقاضا
با رشد جراحیهای تخصصی و افزایش استانداردهای بهداشت بیمارستانی، تقاضا برای شانهای یکبار مصرف رو به افزایش است. بیمارستانها برای کاهش عفونتهای ناشی از اعمال جراحی به این محصولات وابستهتر شدهاند. همچنین، بازار صادراتی کشورهای منطقه برای تولیدکنندگان ایرانی فرصت بزرگی محسوب میشود.
—
آینده و نوآوریها
شانهای زیستتخریبپذیر: کاهش اثرات زیستمحیطی.
شانهای ضدویروس و ضدباکتری: با استفاده از فناوری نانو.
شانهای هوشمند: مجهز به نشانگرهای تغییر رنگ در صورت تماس با مایعات.
اتوماسیون کامل تولید: افزایش سرعت و کاهش خطاهای انسانی.
—
نتیجهگیری
شانهای یکبار مصرف پزشکی، یکی از ارکان اساسی ایمنی در اتاق عمل هستند. این محصولات با ایجاد سد استریل میان بدن بیمار و محیط، خطر انتقال عفونت را به حداقل میرسانند. هرچند هزینه و مسائل زیستمحیطی از چالشهای جدی محسوب میشوند، اما مزایای آنها در ارتقای کیفیت خدمات درمانی قابل چشمپوشی نیست. آینده این حوزه به سمت نوآوری، سازگاری با محیطزیست و استانداردهای جهانی سختگیرانهتر حرکت خواهد کرد.
